KONFERENCJA
EDUKACJA WŁĄCZAJĄCA – OD ZAŁOŻEŃ DO PRAKTYKI
30 PAŹDZIERNIKA 2019 R. WARSZAWA - RELACJA
W środę, 30 października w Warszawie odbyła się konferencja inaugurująca rozpoczęcie II fazy projektu pt. „Wspieranie podnoszenia jakości edukacji włączającej w Polsce”, realizowanego przez Ministerstwo Edukacji Narodowej we współpracy z Europejską Agencją do spraw Specjalnych Potrzeb i Edukacji Włączającej w ramach Programu Wsparcia Reform Strukturalnych Komisji Europejskiej. Pierwszy etap projektu polegał na przygotowaniu rekomendacji dotyczących zmian legislacyjnych oraz działań sprzyjających wprowadzaniu edukacji włączającej w codziennej praktyce polskich przedszkoli i szkół.
Celem środowej konferencji było podnoszenie świadomości o założeniach edukacji włączającej oraz wymiana wiedzy i doświadczeń o tym, jak te założenia realizować w praktyce. Wykłady oraz warsztaty praktyczne poprowadzili między innymi eksperci Europejskiej Agencji do spraw Specjalnych Potrzeb i Edukacji Włączającej. W spotkaniu udział wzięli przedstawiciele świata polskiej nauki oraz praktycy – dyrektorzy szkół i placówek oświatowych, którzy podzielili się dobrymi praktykami m.in. w zakresie oceniania, projektowania uniwersalnego w edukacji, diagnozy funkcjonalnej, metod pracy w zróżnicowanej pod względem potrzeb edukacyjnych klasie, planowania rozwoju szkoły, współpracy placówek ogólnodostępnych i specjalnych oraz zarządzania i finansowania sprzyjającego edukacji włączającej.
Otwarciem konferencji było wystąpienie sekretarza stanu MEN pani Marzeny Machałek, która pokreśliła, że edukacja włączająca w polskich placówkach oświatowych jest już faktem, należy zatem zastanowić się, na ile są one przygotowane, by się z tą rzeczywistością mierzyć. Edukacja włączająca widzi każdego ucznia, jako ucznia ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi i stanowi wyzwanie do pracy w sposób niestandardowy i adekwatny do tych potrzeb. Wypracowany przez zespół działający w MEN ekspercki model wymaga więc dalszej dyskusji praktyków oraz budowania świadomości nauczycieli, rodziców, dzieci i młodzieży, z założeniem, że włączanie oznacza korzyści dla wszystkich podmiotów edukacyjnych.
Profesor Iwona Chrzanowska z UAM w Poznaniu wygłosiła wykład pt. Edukacja włączająca – geneza, teraźniejszość i perspektywy. W obecnym rozumieniu edukacja włączająca zakłada wspólne kształcenie wszystkich uczniów w ramach najbliższej placówki ale także istnienie skutecznej diagnozy potrzeb i szerokie rozumienie specjalnych potrzeb edukacyjnych, wykraczające poza katalog wynikający z istniejących przepisów prawa oświatowego. Każdy uczeń może czasowo posiadać specjalne potrzeby, a to wymaga skutecznego wsparcia, z szerokim wachlarzem usług i specjalistów. Według aktualnych danych GUS, przytoczonych przez prof. Chrzanowską, coraz więcej uczniów z niepełnosprawnościami uczy się w edukacji ogólnodostępnej. Wyniki egzaminów zewnętrznych publikowane przez CKE otrzymywane przez tych uczniów są zbliżone do wyników uczniów bez dysfunkcji, co oznacza dobrą skuteczność ich kształcenia. Istnieją jednak bariery w świadomości społecznej, dotyczącej na przykład szans osób z niepełnosprawnością intelektualną na znalezienie pracy i samodzielne życie. W konsekwencji aktywność zawodowa osób z niepełnosprawnościami w Polsce wciąż jest niższa niż przeciętna w innych krajach UE. Odpowiedzią na to mogą być nowe standardy kształcenia nauczycieli, czyli wplatanie treści dotyczących pracy z uczniem ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w program studiów dla nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej oraz pedagogiki specjalnej. Nadal brakuje takich treści w programach kształcenia tzw. nauczycieli „przedmiotowców”. Oznacza to, że nie będą oni mieli kompetencji do pracy w grupie zróżnicowanej. Edukacja włączająca zakłada heterogeniczność grupy, dlatego wskazane jest podjęcie działań by:
- uelastycznić system wsparcia,
- wykorzystywać zasoby szkół specjalnych,
- upowszechniać metody pracy oparte na dowodach np. uniwersalne projektowanie zajęć,
- intensywnie szkolić całe rady pedagogiczne, nie tylko wybranych nauczycieli,
- zwiększyć zaangażowanie rodziców i zespołów nauczycielskich,
- wprowadzać zmiany w kształceniu przyszłych nauczycieli.
O rozpoznawaniu potrzeb rozwojowych i edukacyjnych uczniów w podejściu funkcjonalnym mówił dr Tomasz Knopik z UMCS. Podejście funkcjonalne zakłada stawianie tzw. pozytywnej diagnozy, wymagającej współpracy wielu specjalistów z różnych środowisk, w których funkcjonuje dziecko. Taka diagnoza to odejście od „testomanii” w kierunku nadawania znaczenia wynikom badań, konfrontowania informacji z różnych źródeł, interpretowania danych. Wymaga też przejścia przez niezbędne etapy: etap identyfikacji, wsparcia oraz bardzo ważny etap oceny skuteczności tego wsparcia. Diagnoza funkcjonalna zakłada:
- holistyczne ujęcie funkcjonowania człowieka,
- wykorzystanie informacji pochodzących z różnych źródeł,
- skorelowanie działań poszczególnych osób i instytucji udzielających wsparcia,
- połączenie wiedzy z zakresu klinicznego obrazu problemu oraz funkcjonowania osoby w codziennych sytuacjach (ICF),
- określenie wpływu na funkcjonowanie dziecka/ucznia czynników kontekstowych, w tym zasobów i barier w środowisku (rodzina, przedszkole/szkoła, środowisko lokalne).
Profesor Kazimiera Krakowiak z KUL zwróciła uwagę na rolę oceniania w edukacji. Ocenianie, jako najtrudniejszy problem edukacyjny, powinno być skoncentrowane na rozwoju ucznia. Główny komponent edukacji to ustawiczne udzielanie sobie mądrego wsparcia, co stanowi dylemat dla nauczycieli uczących w grupach zróżnicowanych. Jak oceniać, by wyznaczać dziecku kierunek rozwoju? Jak tworzyć środowisko wychowawcze, w którym każdy uczeń znajdzie własny potencjał? Ważne jest otwarcie dyskusji i podjęcie pogłębionych badań pedagogicznych nad ocenianiem nastawionym na rozwój wszystkich uczniów w toku działania szkół. W tym celu trzeba ustawicznie definiować sobie cel oceniania, by mogło ono wpierać rozwój (diagnozować, motywować do aktywności, wspierać planowane uczenie się, potwierdzać skuteczność tego uczenia, podnosić samoocenę, nagradzać).
Edukacja włączająca to priorytet działań Ministerstwa Edukacji Narodowej. Uczeń z niepełnosprawnością ma się uczyć w szkole ze swoimi rówieśnikami i szkoła musi mu to zapewnić. Zorganizowanie konferencji adresowanej do nauczycieli, specjalistów, dyrektorów, a także pracowników nadzoru pedagogicznego i organów prowadzących jednostki systemu oświaty oraz pracowników uczelni wyższych, które kształcą nauczycieli, było kolejnym krokiem służącym wdrażaniu idei edukacji włączającej w polskim systemie oświatowym, refleksji nad tym, co udało się już osiągnąć oraz nad tym, jakie działania należy podejmować w przyszłości.
Relacja z pierwszej części konferencji na stronie www.gov.pl/web/edukacja/konferencja-edukacja-waczajaca
Opracowała:
Dagmara Wolny
