Dnia 08 listopada 2019 roku odbyła się konferencja nt. „Dziecko z zaburzeniami neurozwojowymi - styl przywiązania jako istotny czynnik rozwoju”, zorganizowana przez Fundację Wspierania Dzieci i Rodzin w Gdańsku.
Obrady rozpoczęły się wykładem pani dr n. med. Anity Sumiła na temat biologicznych konsekwencji niewystarczającej opieki i troski rodzicielskiej w okresie wczesnodziecięcym. Pani prelegentka zwróciła uwagę na to, iż więź między matką i dzieckiem jest warunkiem koniecznym do rozwoju psychicznego dziecka. Człowiek rozwija się wyłącznie w relacji
z innym człowiekiem. Relacja ta musi być uważna, musi charakteryzować się wymianą i opieką. Matka odczytuje potrzeby dziecka, natomiast ojciec stwarza parze matka-dziecko warunki do zaistnienia symbiozy, a jednocześnie pokazuje dziecku wartości i uroki innych obszarów wiązania i eksploracji, znajdujących się poza matką. Podstawą zaistnienia warunków do tworzenia relacji jest przestrzeń do opieki nad dzieckiem. Potrzeba przywiązania jest bazową potrzebą rozwoju. Relacja opieki matki nad dzieckiem reguluje stan neuroprzekaźników w mózgu dziecka. Jeśli dziecko pozbawione jest opieki rodzicielskiej znajduje się w stanie wysokiego stresu (hiperkortyzolemia), co skutkuje zmniejszeniem objętości mózgu i pogorszeniem kondycji biologicznej dziecka. Jeśli dziecko doświadcza traumy występują wówczas biologiczne mechanizmy hiperpobudzenia (reakcja walki lub ucieczki, silnie pobudzony układ limbiczny, wszystkie zmysły w stanie gotowości)
i dysocjacji (reakcja zastygnięcia, znieczulenie, odcięcie się od świata zewnętrznego, zwrócenie się do świata wewnętrznego w sytuacji nie do zniesienia celem uniknięcia uwagi ze strony innych, „bycie niewidzialnym”, co przejawia się odrętwieniem, uległością, ograniczonym afektem). Więź z matką kształtuje struktury i funkcje OUN, a w dalszej konsekwencji wpływa na tworzenie struktur osobowości.
Następnie głos zabrała pani dr n. med. Małgorzata Pawłowicz, która przedstawiła wykład pt. „Fenotyp behawioralny wybranych zaburzeń neurogenetycznych wieku rozwojowego - niszczący żywioł czy most budujący więzi rodzinne?”. Prelegentka omówiła zagadnienia związane z zaburzeniami zachowania i emocji, które występują m.in. w Zespole Smith-Magenis, Zespole Prader-Willi oraz Zespole Williamsa.
W kolejnej części konferencji pani psycholog Joanna Różycka zaprezentowała zaburzenia funkcji poznawczych u dzieci z różnymi stylami przywiązania, zwracając uwagę na fakt, iż przywiązanie jest instynktowną, opartą na mechanizmach biologicznych głęboką więzią uczuciową między dzieckiem i matką, która staje się wzorcem kolejnych relacji. Przywiązanie rozwija się etapowo. Od 7 miesiąca życia do 2,5 roku życia dziecka wyraźnie ukształtowana zostaje bliskość z matką. W zależności od zaistniałych czynników, wpływających na rozwój przywiązania wyróżnia się następujące style przywiązania: bezpieczny, lękowo-ambiwalentny, unikający, zdezorganizowany. Każdy z nich ma określone konsekwencje dla rozwoju osobowości człowieka, np. dziecko z lękowo-unikającym stylem przywiązania tłumi uczucia trudne, fałszywie okazuje przyjemne emocje, nie ma zaufania,
że otrzyma wsparcie od opiekuna. Na rozwój ufnej więzi wpływa rodzicielska umiejętność obserwowania intencji dziecka i jego wewnętrznego świata. Prelegentka przedstawiła zaburzenia poznawcze, występujące u dzieci z doświadczeniem traumy, do których należą: deficyty pamięci krótkotrwałej, obniżona zdolność do kategoryzacji, słaba kontrola impulsów, problemy z pamięcią operacyjną, rozpraszanie uwagi, zaburzenia funkcji wykonawczych, trudności z hamowaniem reakcji.
Następnie pani Dorota Modrzyńska omówiła studia przypadków w ramach zagadnienia „Trudne dziecko-trudna więź-trudna terapia”.
Kolejnym punktem programu był wykład pani dr Wioletty Radziwiłowicz zatytułowany „Reaktywne zaburzenia przywiązania a rozwój dziecka”. Pani psycholog przedstawiła definicje reaktywnych zaburzeń przywiązania. Są to utrwalone nieprawidłowości w tworzeniu się więzi i interakcji społecznych, które są zahamowane, ambiwalentne lub cechuje je nadwrażliwość lub brak wybiórczości. RAD rozwijają się przed 5 r.ż. i występują ich
2 podtypy: zahamowany (reaktywne utrudnienie nawiązywania relacji społecznych
w dzieciństwie) oraz odhamowany (nadmierna łatwość w nawiązywaniu relacji społecznych). Podtyp zahamowany cechuje wycofanie emocjonalne, powściągliwość, dziecko nie inicjuje interakcji z opiekunem, nie przejawia zachowań przywiązaniowych. Z kolei podtyp odhamowany charakteryzuje się brakiem możliwości kształtowania selektywnego przywiązania, dziecko ujawnia bezkrytycznie zachowania przywiązaniowe do różnych osób, szuka u nich oparcia w sytuacji złego samopoczucia, jest przyjazne dla wszystkich, „przywierające”, „lepkie”, może być narażone na wykorzystanie seksualne. Cechami wspólnymi obu podtypów są: wybuchy irytacji, strach, czujność, smutek, agresja fizyczna, drażliwość. Podłożem powstania RAD są zaniedbania społeczne, częste zmiany opiekuna, deprywacja potrzeb w warunkach instytucjonalnych. Pani prelegentka zwróciła także uwagę na to, że styl przywiązania i nieprzepracowane doświadczenia traumy mogą być przekazywane pokoleniowo. Często zdezorganizowany styl przywiązania prezentują rodzice, którzy sami doświadczyli oddzielenia od opiekuna lub byli ofiarami nadużyć, przeżywali pragnienie bliskości z jednoczesnym lękiem przed rodzicem z powodu jego przemocy, depresji lub uzależnienia. Zaniedbywanie lub osierocenie dziecka wpływa na kształtowanie się osobowości antyspołecznej. Dzieci, które doświadczyły traumy mają zaburzony proces separacji. Próbują uciekać lub wywikłać się z relacji poprzez zachowania autodestrukcyjne (np. zaburzenia odżywiania, uzależnienia, depresja, próby samobójcze). Ponadto mogą występować stany dysocjacyjne (odrętwienie) jako mechanizm obronny lub samookaleczenia (karanie sprawcy molestowania). W wieku dorosłym osoby z zaburzeniami więzi przejawiają trudności w relacjach (nieufność, powierzchowność), zaburzenia lękowe, zaburzenia osobowości (borderline). Istnieje ryzyko, że powtórzą traumę wobec własnych dzieci (opuszczenie dziecka, zaniedbanie opieki). Aby przeciwdziałać tym procesom istotne jest sieciowanie (współpraca systemu pomocy dziecku i rodzinie) oraz współpraca z systemem rodzinnym dziecka. Czasami koniecznością jest umieszczenie dziecka w placówce opiekuńczej.
Na zakończenie obrad pani Agnieszka Małek przedstawiła wyniki badań w ramach zrealizowanego projektu ODiT na temat związku między stylami przywiązania a obrazem psychopatologicznym u dzieci z zaburzeniami neurorozwojowymi. Jednoznacznie wskazują one, że dziecko doświadczające więzi unikająco-lękowej nie czuje się bezpiecznie, przeżywa silny lęk, jest zależne, niepewne siebie, ma niską odporność na stres. Więź lękowo-ambiwalentną cechuje to, że rodzic jest niepewny siebie, kontrolujący, nie reaguje na potrzeby dziecka albo robi to dopiero wówczas, gdy dziecko wysyła wzmożone sygnały. Dziecko w swoich zachowaniach jest nieprzewidywalne na skutek takiego stylu przywiązania. W przypadku więzi zdezorganizowanej dziecko zachowuje się w sposób niespójny, ponieważ rodzic jest zarówno źródłem stresu jak i komfortu dziecka. Symptomy mogące wskazywać na zaburzenia więzi to: impulsywność, częste intensywne wybuchy złości, drażliwość, agresja, kłótliwość, mściwość, zachowania prowokacyjne, zachowania opozycyjne, nieprzestrzeganie zasad, trudności w okazywaniu skruchy, zaabsorbowanie ogniem, krwią, przemocą, seksualne odreagowanie, zmienność nastroju, smutek, apatia, uczucie wewnętrznego rozedrgania, negatywny obraz siebie samego, brak ulubionej osoby w otoczeniu, tęsknota za domem, rodziną.
Uczestnicy konferencji mieli możliwość zadawania pytań po każdym panelu.
Opracowała:
Małgorzata Nikończuk
