Jak chronić dziecko przed nałogowymi zachowaniami?

W niniejszym artykule znajdą się wiadomości dotyczące trzech wybranych nałogów:

  • nadużywaniu nowych mediów (szczególnie przez dzieci 6-letnie),
  • nieracjonalnych zakupów,
  • nadmiernego jedzenia,
    oraz informacje o sposobach zapobiegania ich powstawaniu.

Rozwój 6-latka a zachowania nałogowe

Dziecko w wieku 6 lat znajduje się na kolejnym etapie rozwoju psychospołecznego, mającego przygotować go do współdziałania z innymi ludźmi. Nadal jest jednak skoncentrowane na wszystkich swoich potrzebach. W tym okresie kształtują się jego umiejętności kontrolowania zachowania i impulsów, radzenia sobie z emocjami czy koncentracji uwagi. Dlatego jego nastroje są często niestabilne.

  1. Aktywności, które wpływają korzystnie na rozwój 6-latka, to m. in.:
  • wszelkie czynności uruchamiające motorykę małą (ręce, palce), które zapobiegają m.in. dysleksji rozwojowej czyli: rysowanie, malowanie, wycinanie, pisanie, wyklejanie, lepienie,
  • czytanie i słuchanie czytanych książek,
  • zabawy z rówieśnikami.
  1. Znaczenie aktywności ruchowej – 6-latek potrzebuje codziennej aktywności ruchowej jednak nie potrafi przewidzieć skutków swojej aktywności, dlatego wymaga asysty osoby dorosłej oraz przypominania o możliwych zagrożeniach i niebezpieczeństwach. 
  1. Nowe media i 6-latek – w tym wieku należy w przemyślany sposób wybierać rozrywkę związaną z nowymi mediami. Korzystanie z Internetu i gier komputerowych w zastępstwie innych aktywności nie wpływa korzystnie na rozwój fizyczny i koordynację ruchową, utrudnia rozwijanie świadomości konsekwencji swoich działań, sprzyja rozwojowi trudności edukacyjnych. Zbyt częste uleganie zachciankom dziecka (w sklepie, wydłużanie czasu korzystania z komputera, itp.) ogranicza rozwój umiejętności kontrolowania swoich impulsów i zachowania oraz wzmacnia egocentryczną postawę koncentrowania się tylko na własnych potrzebach.
    Rada specjalisty: ucz dziecko respektowania granic, przyzwyczajaj, że na niektóre rzeczy musi poczekać (zagra w grę po zjedzeniu obiadu, itp.). Dzięki temu będzie rozwijać umiejętności pomocne na dalszych etapach rozwoju (odraczanie przyjemności przygotowuje go do radzenia sobie z frustracjami i niepowodzeniami). 
  1. Nowe media – są stałym elementem rzeczywistości każdego z nas, dlatego musimy być dobrze przygotowani do pomagania dziecku w oswajaniu nowych mediów. Gdy są używane w bezpieczny i przemyślany sposób mogą stanowić jedno z ważnych narzędzi wspierających rozwój dziecka.Korzystanie z mediów ma również  swoją ciemną stronę:
  • Niebezpieczne treści – pornografia, materiały zawierające przemoc, wulgaryzmy i mowa nienawiści (hejtowanie). Dlatego ważne jest, aby rodzice kontrolowali to co robi ich dziecko. Dzieci nie mają dostatecznie wykształconych mechanizmów obronnych. Przeżywają to co widzą tak, jakby dotyczyło to ich osobiście. Mogą pojawić się trudności z zasypianiem, koszmary, lek o bezpieczeństwo swoje i rodziny oraz inne problemy psychiczne.
    Rada specjalisty: kontroluj sposób korzystania przez dziecko z Internetu, rozmawiaj o zagrożeniach i ucz, aby zgłaszało rodzicom sytuacje, które zaniepokoiły bądź zraniły je w Internecie.
  • Grooming – uwodzenie dzieci przy użyciu portali społecznościowych, komunikatorów, czatów czy forów internetowych. Zazwyczaj osoba uwodząca dziecko podaje się za rówieśnika. Zdobywa jego zaufanie, wyłudza zdjęcia i nagrania intymne. Celem groomingu jest zazwyczaj chęć wykorzystania seksualnego dziecka.
  • Cyberprzemoc – obejmuje m. in. obrażanie innych użytkowników Internetu, publikowanie materiałów ośmieszających lub kompromitujących, straszenie lub szantażowanie, podszywanie się pod kogoś innego (kradzież tożsamości). Cyberprzemoc niesie ze sobą poważne konsekwencje dla kogoś, kto jest atakowany.
  1. Nałogowe korzystanie z nowych mediów – rozwija się przez długi czas. Można mówić o nim, jeżeli w ciągu ostatniego roku pojawiły się następujące symptomy:
  • silna potrzeba lub poczucie przymusu korzystania z Internetu,
  • poczucie, że bardzo trudno kontrolować swoje zachowanie związane z użytkowaniem Internetu (czas korzystania z sieci),
  • pogorszenie się samopoczucia w sytuacjach ograniczenia lub przerwania korzystania z sieci oraz polepszenie w momencie powrotu do aktywności internetowej,
  • spędzanie coraz większej ilości czasu przed ekranem dla polepszenia samopoczucia, w sytuacji kiedy wcześniej możliwe było to do uzyskania w krótszym czasie,
  • utrata zainteresowań i zaniechanie zajęć, które dotychczas dostarczały przyjemności,
  • korzystanie z Internetu mimo doświadczania szkodliwych następstw.

 Kiedy należy skontaktować się ze specjalistą ?

Sygnały, które mogą świadczyć, że dziecko w niezdrowy sposób korzysta z nowych mediów:

  • każdą okazję wykorzystuje do tego, żeby sięgnąć po nowe media (komputer, tablet, smartfon),
  • złości się, gdy coś lub ktoś przeszkadza mu w korzystaniu z nich,
  • kłamie co do czasu spędzonego przed ekranem, stara się zamykać drzwi i robić to poza kontrolą rodziców,
  • traci zainteresowanie aktywnościami, które wcześniej sprawiały mu radość.
  1. Gry komputerowe i gry online – coraz więcej dzieci angażuje się w gry, co z czasem może prowadzić do uzależnienia. Poza tym małe dzieci nie potrafią jeszcze dostatecznie rozróżnić fantazji od rzeczywistości. W związku z tym mogą bezkrytycznie naśladować zachowania swoich ulubionych bohaterów. Gry zawierają niebezpieczne i szkodliwe treści (sceny przemocy), są zatem dla nich szczególnym zagrożeniem.

 W ocenie gier pomoże Ci PEGI – to system klasyfikacji gier według kategorii wiekowych i rodzajów treści. Jego ikony znajdziemy na opakowaniach gier.

  1. Korzystny wpływ gier komputerowych – odpowiednio dobrane i limitowane gry potrafią rozbudzić ciekawość poznawczą, rozwijać umiejętności szkolne (czytanie, pisanie, liczenie, naukę języka obcego). Rozwijają krytycyzm, pobudzają do myślenia i sprzyjają wzmacnianiu samooceny.

Informacje na temat odpowiednich i wartościowych gier (system Android) dla dzieci w wieku 3-6 lat można znaleźć na stronie  http://fdds.pl/katalog-aplikacji-mobilnych-bestapp/. Informacje te uwzględniają wpływ danych gier na różne obszary rozwoju i potrzeb dziecka.

  1. Skutki nałogowego korzystania z nowych mediów
    Ze względu na swoją specyfikę mogą prowadzić do zakłóceń w codziennym funkcjonowaniu dziecka. Naturalną potrzebą dziecka jest poznawanie świata wieloma zmysłami oraz aktywność ruchowa. Jeżeli te potrzeby zostaną ograniczone do doznań internetowych i komputerowych mogą pojawić się zakłócenia w tworzeniu nowych połączeń neuronowych w mózgu. Bardzo szybko mogą one ujawnić się pod postacią trudności w uczeniu się. Stałe oglądanie zmieniających się obrazów nie jest korzystne dla mózgu dziecka, nie aktywizuje obszarówów mózgu odpowiedzialnych za rozwój mowy i języka. Najlepszy gadżet nie zastąpi rozmów z rodzicem, czytania lub słuchania bajek i książek.

Jeżeli małe dziecko będzie spędzało przed monitorem zbyt dużo czasu, rośnie ryzyko pojawienia się następujących konsekwencji:

  • trudności w koncentracji uwagi i nadmierna pobudliwość,
  • ograniczenie umiejętności językowych,
  • trudności w rozwiązywaniu problemów,
  • ograniczenie wyobraźni i kreatywności,
  • rozleniwienie myślowe (nastawienie na bierny odbiór bodźców bez ich krytycznej oceny),
  • trudności w uczeniu się i osiąganiu dobrych wyników w nauce,
  • trudności w radzeniu sobie z emocjami (nietolerowanie sytuacji, kiedy trzeba na coś zaczekać),
  • trudności w relacjach,
  • obniżenie umiejętności społecznych,
  • przybieranie na wadze, wynikające z siedzącego trybu życia, a co za tym idzie niezadowolenie ze swojego wyglądu i obniżenie samooceny,
  • osłabienie odporności i częste infekcje,
  • ukształtowanie się konsumpcyjnych nawyków (szybkie tracenie zainteresowania nowymi rzeczami),
  • tracenie zainteresowania aktywnościami ważnymi dla rozwoju (aktywność ruchowa, czytanie/słuchanie bajek, rozmowy i zabawy z innymi osobami),
  • pogorszenie nastroju (lęk, niepokój) i nasilenie istniejących już problemów psychicznych (złego nastroju, depresji) – komputer i inne media sprzyjają odcinaniu się od problemów, dostarczając chwilowej ulgi, co tylko pogłębia złe samopoczucie.
  • Trudne emocje w relacji z dzieckiem
    Wymuszenie, upór, czy ignorowanie poleceń potrafią doprowadzić do wybuchu gniewu. Fala gniewu może prowadzić do wymierzenia nieadekwatnych kar czy utraty kontroli nad swoim zachowaniem. Dążenie do bycia jak najlepszym rodzicem w takich sytuacjach może doprowadzić do poczucia winy. Tymczasem poczucie bezradności i pojawiająca się w relacji na nią złość są naturalnymi uczuciami, z którymi można nauczyć się sobie radzić.

   10. Złość rodzica: zasada obsługi:

  • pogódź się z tym, że złość jest naturalną emocją,
  • weź pod uwagę swoje możliwości – jeśli czujesz, że zaraz wybuchniesz, poproś kogoś o zajęcie się przez chwilę dzieckiem; pozwoli ci to ochłonąć i zebrać myśli,
  • powiedz dziecku o tym, co czujesz i na jakie jego zachowania reagujesz (złości mnie to, że nie słuchasz mojego polecenia),
  • jeżeli straciłeś panowanie nad sobą porozmawiaj o tym z dzieckiem; powiedz o tym, co czułeś i co wytrąciło cię z równowagi, jeżeli w tym czasie zrobiłeś coś, co dziecko przestraszyło lub zabolało, spróbuj odzwierciedlić emocje dziecka, mówiąc np. wydaje mi się, że się mnie przestraszyłeś kiedy ….. przepraszam cię; dziecko uczy się w ten sposób, że każdy popełnia błędy, ale można się do nich przyznać i je naprawić.

 II. Niekontrolowane zakupy

Uzależnienie od zakupów wyraża się w niepohamowanym kupowaniem niepotrzebnych produktów, dóbr i usług, których celem jest poradzenie sobie z emocjami i dostarczenie sobie ulgi. Zakupom towarzyszy bardzo przyjemne uczycie (ekscytacja, euforia), które stopniowo wypierane są przez poczucie winy, złość, przygnębienie.

  1. Co zrobić, kiedy dziecko żąda kolejnej zabawki ?

Rodzicom w takiej sytuacji trudno utrzymać powzięte decyzje, czy pohamować pojawiające się emocje. Wtedy warto przypomnieć sobie o następujących rzeczach:

  • płacz, czy histeria dziecka nie oznacza, że dzieje mu się krzywda, twoje dziecko dopiero uczy się radzenia sobie ze swoimi emocjami,
  • labilność emocjonalna dziecka jest normalna w tym wieku,
  • 6-latek nie jest w stanie myśleć o tym, czego potrzebuje w danym momencie druga osoba, jest zbyt mocno skupiony na swoich potrzebach,
  • twoje dziecko jeszcze uczy się tego, że „świat nie należy do niego” – poznaje swoje ograniczenia i potrzebuje dorosłego, który pomoże mu je poznać.
   2. Jak na to reagować ?

    Staraj się nazywać emocje dziecka zaraz po tym, gdy odmówisz mu zakupu czegoś. Twoje słowa pomogą mu poradzić sobie ze    swoimi emocjami, zanim dojdzie do ich eskalacji. Warto też podać powód swojej odmowy.

  1. Czego się wystrzegać ?
  • kupowania prezentów na otarcie łez – w takiej sytuacji dziecko będzie uczyło się, że sposobem na poradzenie sobie z frustracją są zakupy; może to w przyszłości prowadzić do niekontrolowanych zakupów,
  • dawania prezentów, gdy chcemy, żeby dziecko było grzeczne – dziecko będzie uczyło się tego, że za zwyczajne rzeczy otrzymuje się prezenty oraz tego, że rodzice są bezradni w trudnych sytuacjach,
  • zaopatrywanie dziecka w regularne i wysokie kieszonkowe – mając stały dostęp do pieniędzy dziecko nie uczy się do nich szacunku, rozpoznawania tego, czego naprawdę potrzebuje i dokonywania wyborów.Rada specjalisty:
  • nie zabieraj dziecka na chodzenie po sklepach bez wyraźnego celu, najlepiej robić to wówczas, kiedy macie ku temu ważny powód,
  • jeśli dziecko domaga się zakupu czegoś nowego przypomnij mu, ile rzeczy już dostało (przekąski, materiały do szkoły, itp.),
  • podczas wybierania zabawki zwracaj uwagę na to, co znajduje dziecko (możliwe, że podobna lalka lub samochodzik jest już w domu; w takim wypadku przypomnij o tym dziecku, porozmawiaj z nim, dlaczego odmawiasz zakupu tej rzeczy i zaproponuj mu coś innego),
  • jeżeli dziecku jest przykro lub denerwuje się, że ktoś inny coś dostał, przypomnij mu inne sytuacje, w których również otrzymało prezenty,
  • każde dziecko musi się nauczyć, że nie wszystko można mieć od razu, czasami na pewne rzeczy trzeba poczekać,
  • pamiętaj, że twoja postawa wobec zakupów ma wpływ na konsumenckie zachowania dziecka w przyszłości, małe dziecko uczy się w dużej mierze obserwując zachowania rodzica i naśladując go.
  1. Problem z niekontrolowanymi zakupami – problem zakupoholizmu nie dotyczy małych dzieci, bo samodzielnie nie robią zakupów. Niemniej zaspokajanie zachcianki dziecka, regularne uleganie reklamom, dokonywanie wspólnych zakupów dla polepszenia nastroju może wykształcić w nim ku temu predyspozycje.

 Co wskazuje, że dziecko może ulec w przyszłości niekorzystnym nawykom ?

  • często domaga się kupowania nowych rzeczy,
  • domaga się kupowania rzeczy, kiedy przeżywa coś dla siebie przykrego,
  • często reaguje złością lub histerią na odmowę zakupu, pomimo wyjaśnień decyzji podejmowanych przez opiekuna,
  • szybko nudzi się zakupionymi zabawkami (np. po tygodniu),
  • łatwo traci zainteresowanie różnymi aktywnościami,
  • nie jest zainteresowane samodzielnym tworzeniem rzeczy, którymi można się bawić.
  1. Kiedy należy skontaktować się ze specjalistą? (sygnały ostrzegawcze i konsekwencje – dotyczą osób powyżej 15 roku życia). 
OBJAWY KONSEKWENCJE
  • spędza swój wolny czas w galeriach handlowych,
  • kupuje i/lub wydaje pieniądze w odpowiedzi na pogorszenie nastroju,
  • obsesyjnie myśli o zakupach,
  • kupuje niepotrzebne rzeczy,
  • ukrywa zakupy,
  • pożycza pieniądze na zakupy,
  • kłamie w związku z zakupami,
  • wydaje więcej pieniędzy niż może
  • izolacja społeczna (zakupy wypełniają czas i myślenie),
  • długi,
  • konflikty z najbliższymi na tle kłamstw i utraty pieniędzy,
  • przeżywanie wielu przykrych stanów emocjonalnych (poczucie winy, wstyd, przygnębienie)

 Nieracjonalne objadanie się
Uzależnienie od jedzenia polega na utracie kontroli nad ilością przyjmowanego pożywienia.

  1. Kiedy należy skontaktować się ze specjalistą ?

 Sygnały ostrzegawcze i konsekwencje

OBJAWY KONSEKWENCJE
  • dziecko objada się wysokokalorycznym jedzeniem,
  • zjada większe niż zwykle porcje jedzenia w reakcji na doświadczenie przykrych uczuć,
  • je w samotności, by móc zjeść jak najwięcej,
  • przejadanie się powtarza coraz częściej
  • nadwaga i otyłość,
  • choroby i problemy związane z nadwagą i otyłością,
  • odrzucenie przez grupę rówieśniczą,
  • obniżenie poczucia wartości i niechęć do siebie,
  • przeżywanie wielu przykrych stanów emocjonalnych (poczucie winy, wstydu, przygnębienia)
  1. Prawidłowe odżywianie a nastrój dziecka
  • odżywianie wpływa nie tylko na zdrowie, ale i na nastrój oraz zachowanie dziecka,
  • brak drugiego pożywnego śniadania powoduje dekoncentrację na lekcjach i senność; może zatem sprzyjać niepowodzeniom szkolnym oraz przeżywaniu niepotrzebnych frustracji i napięć,
  • spożywanie posiłków typu Fast food oraz jedzenie słodyczy, ma negatywny wpływ na działanie mózgu; niezdrowa dieta sprzyja powstawaniu zachowań lękowych i agresji.

Rada specjalisty:

  • zdrowo się odżywiaj; dzieci przejmują nawyki żywieniowe od dorosłych,
  • rozmawiaj z nimi na temat, dlaczego jedzenie warzyw i owoców jest potrzebne, a spożywanie słodyczy i słodkich napojów nie,
  • kontroluj to, w jakich porcjach i kiedy dziecko chce po nie sięgać,
  • najlepiej ustalić na samym początku, że nie może ich brać bez twojego pozwolenia,
  • nie używaj słodyczy jako nagrody, czy poprawienia nastroju, w ten sposób wykształcisz emocjonalny stosunek dziecka do słodkości,
  • rozwijaj w dziecku nawyk dbania o kulturalne zachowania przy stole, mycie rąk przed jedzeniem; pomaga w tym celebrowanie rodzinnych posiłków, nie stają sie one wówczas jedynie szybkim sposobem na zaspokojenie głodu.

Odporność, czyli czynniki chroniące

             Czynniki chroniące to cechy, sytuacje lub warunki zwiększające odporność jednostki na działanie czynników ryzyka. Dzieci i młodzież lepiej realizują swoje zadania rozwojowe, omijając zagrożenia, jeżeli ich rodzice są umiarkowanie lub nisko kontrolujący, dobrze radzą sobie z konfliktami, a samo dziecko czuje się przez nich kochane i wspierane.

  1. Odporność na zachowanie nałogowe kształtują następujące czynniki chroniące:
  • jakość relacji z rodzicami i doświadczane od nich wsparcie,
  • akceptacja siebie (pozytywna i adekwatna samoocena),
  • uprawianie sportu i aktywność fizyczna,
  • zaangażowanie w naukę,
  • pozytywne relacje z rówieśnikami,
  • odpowiednie praktyki wychowawcze rodziców (stosowanie adekwatnych wymagań, wypośrodkowanie pomiędzy brakiem kontroli a nadmierną kontrolą, wzmacnianie dziecka, okazywanie mu wsparcia, rozmawianie o przeżyciach dziecka, okazywanie zainteresowania tym, co się z nimi dzieje, wykształcanie nawyku aktywnego spędzania czasu wolnego, rozsądne stawianie granic).
  1. Czynniki chroniące – wybrane kompetencje
    NAWIĄZYWANIE I BUDOWANIE RELACJI
    AKCEPTACJA SIEBIE
    RADZENIE SOBIE Z EMOCJAMI
    AKTYWNE SPĘDZANIE CZASU WOLNEGO
    KONSTRUKTYWNE ROZWIĄZYWANIE KONFLIKTÓW

Jak rozwijać kompetencje psychospołeczne dziecka ?
Bliska wspierająca więź z rodzicem oraz wysokie kompetencje psychospołeczne dziecka (takie jak: pozytywna samoocena, umiejętność utrzymywania satysfakcjonujących relacji z ludźmi czy kompetencje w obszarze komunikacji) są czynnikami chroniącymi je przed popadaniem w nałogowe zachowania. Nie zawsze jednak mamy świadomość, w jaki sposób, jako rodzice, możemy przyczynić się do rozwijania tych umiejętności.

  1. Akceptacja
    Dzięki wyrażanej przez ciebie w różnych sytuacjach akceptacji, dziecko będzie mogło budować zaufanie do siebie i swoich możliwości. W efekcie ponoszone przez nie porażki mogą motywować dziecko do większego wysiłku i podejmowania starań, bez naruszenia wiary w swoje możliwości. Akceptacja i szacunek są również nieocenione w uczeniu się przez dziecko przyjmowania własnych ograniczeń bez nadmiernego skupiania się na nich. Podstawowym narzędziem okazywania dziecku akceptacji jest zachęcanie go do wyrażania swoich uczuć oraz traktowanie tego z należytą uważnością. Bardzo chciałeś wygrać ten mecz. Jesteś zły, bo tym razem nie udało ci się strzelić gola. To sprawia, że nie pamiętasz już, jak ostatnio strzeliłeś dwie bramki, które dały twojej drużynie zwycięstwo.

  2. Wzmacniające i korygujące informacje zwrotne
    Dzięki informacjom zwrotnym dziecko poznaje swoje mocne i słabe strony. Ważnym składnikiem myślenia o sobie jest świadomość swoich mocnych stron.
    W kształtowaniu samooceny dziecka odwołujemy się do faktów, obserwacji, a nie do uogólnień i stwierdzeń dalekich od rzeczywistości. Staramy się unikać oceniania i pochwa nieadekwnych do sytuacji.
    Struktura konstruktywnej informacji zwrotnej obejmuje dwie podstawowe składowe: uczucie oraz opis zachowania/sytuacji/wytworu np. Jestem dumny, że pomogłeś swojemu koledze. W ten sposób wzmacniamy w dziecku jego pewność siebie i utrwalamy pozytywne zachowania. Dla dziecka bardzo ważne jest zdanie rodzica. Dlatego odnoszenie się do własnych odczuć jest ważnym elementem udzielanych przez rodzica informacji zwrotnych.
    Jeśli czegoś nie aprobujemy, możemy użyć następującej konstrukcji: uczucie, opis zachowania/ sytuacji/ wytworu oraz oczekiwania (pożądana sytuacja). Nie podoba mi się, że nie posprzątałeś pokoju. Zależy mi na tym, abyś uporządkował porozrzucane rzeczy. Formułując w ten sposób swój krytyczny osąd nie ranimy dziecka, a pokazujemy mu obszar do pracy i zmian. Jasno wyrażone oczekiwanie nie powoduje niepotrzebnego zamieszania w głowie dziecka.
  1. Równowaga wsparcia i wymagań
    Dorośli często podejmują interwencję w sytuacji, gdy dziecko mówi im o swoich trudnościach. Rozwiązują w ten sposób za dziecko trudne sytuacje nie zastanawiając się, czy naprawdę tego potrzebuje. Czasami pozostawia to w dziecku poczucie bycia niezrozumiałym oraz braku wpływu na sytuację. Nie uczy go samodzielnego radzenia sobie z pojawiającymi się trudnościami i może wpływać na jego poczucie własnej wartości. W jaki sposób najlepiej pomagać dziecku w trudnych momentach ?

Zasada rozwiązywania problemów wg Tomasa Gordona pomaga ocenić, kiedy rodzic powinien interweniować, a kiedy wspierać dziecko.

Zasady posiadania problemu:

 ZASADA 1. Problem rozwiązuje ten, do kogo on należy.

 ZASADA 2. Określamy, z czyim problemem mamy do czynienia: problem należy do
dziecka czy do rodzica.

Co należy do problemów dziecka:

  • dziecko przeżywa trudne chwile,
  • potrzeby dziecka są niezaspokojone,
  • przeżywa konflikty z innymi osobami.

Problemy rodzica z dzieckiem dotyczą zwykle następujących sytuacji:

  • dziecko narusza wartości, normy lub granice ważne dla dorosłego,
  • dorosły przeżywa przykre uczucia w relacji z dzieckiem.

ZASADA 3 Jeżeli problem należy do dziecka, dorosły powinien mu TOWARZYSZYĆ i WSPIERAĆ je. Jeżeli to dorosły ma problem z zachowaniem dziecka, powinien INTERWENIOWAĆ (podjąć działanie).

 Towarzyszenie dziecku:                                                  Podjęcie interwencji:

  – uważne słuchanie dziecka                                     – stawianie granic
  – okazywanie mu zrozumienia                                  – mówienie o swoich oczekiwaniach wobec dziecka
  – dawanie wsparcia                                                              
  – wspólne poszukiwanie rozwiązań                        – ponoszenie konsekwencji przez dziecko

Grunt to dobre słuchanie
Chcąc adekwatnie odpowiedzieć na potrzeby dziecka trzeba je dobrze zrozumieć.

Tomas Gordon zaleca stosowanie podstawowych czterech technik:

  1. Słuchanie bierne – oznacza uważność na to, co mówi dziecko.
  1. Zaakcentowanie uwagi – swoją otwartość, zainteresowanie i uważność wyrażamy bezsłownie za pomocą mimiki, postawy oraz wypowiedzi słownych (hm, ach, ok).

 Otwieracze i zachęty – dodatkowo zachęcają dziecko do kontynuowania i rozwijania wypowiedzi. Nie sugerujemy przy tym żadnych ocen i swojego stanowiska (hm, aha, naprawdę?, a to ciekawe, opowiedz o tym więcej, pogadajmy o tym, jestem ciekawy).

  1. Słuchanie aktywne – oznacza stosowanie takich technik porozumiewania się jak parafraza czy klaryfikacja. Pomagają one nie tylko w lepszym rozumieniu dziecka, ale też rozwijają umiejętności komunikacyjne. Dziecko uczy się wówczas m.in. jasnego i precyzyjnego wyrażania się, krystalizowania własnego punktu widzenia.

 Techniki aktywnego słuchania:

Parafraza – służy upewnianiu się, czy dobrze zrozumieliśmy dziecko. Powtarzaj swoimi słowami główne informacje zawarte w wypowiedziach dziecka, np. Mówisz o tym, że ….

 Klaryfikacja – polega na naprowadzaniu dziecka na główne wątki rozmowy. Można w tym celu używać takich zwrotów, jak: Czy to znaczy, że …. Jak dobrze rozumiem, chodzi o to….

 Odzwierciedlenie uczuć – polega na wychwytywaniu emocji, które kryją się w komunikatach dziecka, nazywaniu ich i łączeniu ich z przyczynami. Oznacza to, że rodzic stara się odkryć, co czuje dziecko i dlaczego, następnie mówi o tym dziecku. W tym celu warto używać takich zwrotów jak: Wydaje mi się, że poczułaś się …… ponieważ ……, Myślę, że …… Mam wrażenie ……, Chyba jesteś …….

Kilka słów o rodzicielskiej interwencji
W niektórych sytuacjach dziecko może próbować wymusić na rodzicu zgodę na wydłużenie czasu korzystania z nowych mediów lub w inny sposób łamać ustalone z rodzicami zasady. Jak radzić sobie z taką sytuacją ?

  1. Jasne zasady – dziecko potrzebuje jasnych reguł dotyczących korzystania z nowych mediów. Ustalając zasady upewnij się, że dziecko rozumie w jaki sposób powinno się zachować, np. Zanim włączę komputer, zapytam o zgodę. Mogę używać tabletu w sumie nie dłużej niż godzinę dziennie. Dziecko również musi wiedzieć, jakie konsekwencje wiążą się z nieprzestrzeganiem reguł. Uprzedź, kiedy i jakie wyciągniesz konsekwencje, np. Jeśli nie będziesz przestrzegać zasad, kolejnego dnia nie będziesz korzystać z komputera. 
  1. Odwołaj się do zasad – przypomnij dziecku, na co jesteście umówieni i jakie konsekwencje poniesie, jeżeli nadal będzie naruszało zasady, np. Umówiliśmy się, że możesz oglądać bajki przez 30 minut dziennie. Jeżeli nie wyłączysz TV teraz, jutro nie obejrzysz bajki. 
  1. Opisz sytuację – powiedz dziecku co widzisz, np. Ustaliliśmy, że możesz grać przez 15 min. Ten czas już minął, a ty nadal grasz, co oznacza, że łamiesz ustalone zasady.
  1. Powiedz o swoich uczuciach – to, jak czuje się rodzic, ma duże znaczenie dla dziecka. Dlatego warto się do tego odwołać, np. Złoszczę się, kiedy drugi raz proszę cię o wyłączenie komputera. 
  1. Powiedz o swoich oczekiwaniach – poinformuj dziecko o tym, czego od niego oczekujesz, np .Oczekuję, że w tym momencie wyłączysz TV. 
  1. Wyciągnij konsekwencje i nazwij uczucia dziecka – gdy inne działania nie pomogły, wyciągnij konsekwencje, np. Jutro nie będziesz mógł korzystać z komputera i tabletu.

Kiedy postawisz dziecku granicę, może zareagować na to różnymi emocjami, np. złością, rozżalenie, zdenerwowaniem. Odzwierciedl wówczas jego uczucia mówiąc, np. Denerwujesz się, że musisz wyłączyć komputer.

 Jeżeli chcesz dowiedzieć się więcej na temat ZACHOWAŃ NAŁOGOWYCH…..
Więcej informacji i materiałów na temat uzależnień znajduje się na portalu internetowym www.uzaleznieniabehawioralne.pl. Zawiera on rzetelną wiedzę na temat nałogowych zachowań, w tym związanych z nowymi mediami, zakupami  czy jedzeniem.

Jeżeli znasz kogoś, kto potrzebuje pomocy specjalisty, podaj ten numer telefonu:
TELEFON ZAUFANIA – 801 889 880,
uzależnienia behawioralne przy Instytucie Psychologii Zdrowia PTP,

adresowany do osób mających problemy z nałogowymi zachowaniami oraz ich bliskich. Dyżurujący tam konsultanci udzielą informacji m. in. na temat placówek oferujących profesjonalną pomoc psychologiczną. Telefon czynny jest codziennie w godz. 17.00-22.00.


Propozycja literatury:

  • Faber A., Mazlish E., Jak mówić, żeby dzieci nas słuchały. Jak słuchać, żeby dzieci do nas mówiły, Wydawnictwo Media Rodzina, Warszawa 2013
  • Gordon T., Wychowanie bez porażek, czyli trening skutecznego rodzica, PAX Instytut Wydawniczy, Warszawa 2014
  • Rosenberg M. B., Porozumienie bez przemocy. O języku serca, Czarna Owca, Warszawa 2009
  • Sakowska J., Jak kochać i wymagać. Poradnik dla rodziców, Ośrodek Rozwoju Edukacji, Warszawa 2016. Bezpłatną wersję publikacji można pobrać ze strony https://www.ore.edu.pl/programy-i-projekty-98419/szkoa-dla-rodzicow-i-wychowawcow/literatura-podstawowa
  • Na stronie Krajowego Biura ds. Przeciwdziałania Narkomanii w zakładce Hazard/Publikacje zamieszczane są bezpłatne pozycje na temat uzależnień behawioralnych http://www.kbpn.gov.pl/portal?id=1769037
  • Na stronie Fundacji Poza Schematami fundacjapozaschematami.pl zamieszczane są bezpłatne publikacje dla dzieci, młodzieży i osób dorosłych

Opracowała
Beata Świętorecka
na podstawie publikacji
Kingi Sochackiej i Karoliny Van Laere „Jak chronić dziecko przed NAŁOGOWYMI ZACHOWANIAMI?”
Poradnik dla rodziców,
Wydawca Fundacja Poza schematami, Warszawa 2017